Szanowni Rodzice,
Wybór zawodu jest decyzją, wymagającą zdobycia niezbędnej wiedzy i świadomego planowania. Młody człowiek decyduje o swojej przyszłości w trudnym dla niego okresie: podczas kształtowania się własnych zainteresowań, osobowości i systemu wartości, znaczący wpływ ma również nieustannie zmieniająca się sytuacja na rynku pracy. Na ten wybór wpływa nie tylko otoczenie i moda, ale również rodzice – ich opinie, doświadczenie zawodowe oraz tradycje rodzinne. To rodzice są pierwszymi i najważniejszymi doradcami zawodowymi swoich dzieci. Ich rola nie jest łatwa, ponieważ stoją przed dylematem, co doradzić dziecku w tak skomplikowanej i szybko zmieniającej się rzeczywistości. Najgorszym rozwiązaniem byłoby oczywiście powiedzenie „zrób, co chcesz, to twój wybór, to twoja przyszłość” lub narzucenie dziecku własnych marzeń i planów. Żeby tak się nie stało, warto obserwować dziecko w różnych sytuacjach życiowych, w czasie wykonywania zadań, ulubionych czynności, zdobywać wspólnie z nim informacje o zawodach i szkołach. Ważna jest też komunikacja. To w czasie rozmowy rodzice powinni uzyskać odpowiedź na pytanie: Co moje dziecko chciałoby robić w życiu opierając się na swoich zdolnościach, zainteresowaniach czy systemie wartości?
Wybór ścieżki edukacyjno-zawodowej jest procesem długotrwałym, który rozpoczyna się już w wieku przedszkolnym. Każde dziecko posiada indywidualne cechy, predyspozycje i talenty, które rozwijane i pielęgnowane mogą w przyszłości zadecydować o wyborze kariery zawodowej. Planowanie przyszłości powinno rozpoczynać się od pytania Jak poznać siebie?. Z pozoru wydaje się, że znamy siebie lepiej niż kogokolwiek innego, ale jeśli zastanowimy się głębiej może się okazać, że nie jest to takie oczywiste i proste. Poniżej przedstawiamy wskazówki i informacje na temat samooceny.
Samoocena pozwala na określenie :
• cech osobowości i temperamentu,
• zainteresowań,
• uzdolnień i umiejętności.
ZAINTERESOWANIA ZAWODOWE I PREFERENCJE
Zainteresowania to siła napędowa, która pobudza do podejmowania działań na rzecz poznawania określonej dziedziny.
Co świadczy o zainteresowaniach dziecka?:
• sposób spędzania wolnego czasu;
• preferowane przedmioty szkolne;
• rodzaj wybieranych zajęć pozalekcyjnych, kółek zainteresowań;
• tematyka czytanych książek, czasopism, oglądanych filmów;
• rodzaj poszukiwanych informacji.
Jak rozpoznać zainteresowania dziecka?
• obserwuj dziecko w różnych sytuacjach: w trakcie samodzielnej pracy podczas spędzania wolnego czasu, w domu, na podwórku, podczas różnych zajęć w grupie. Przyjrzyj się, jak się zachowuje, jakiego rodzaju aktywności wybiera, z kim, czym się najchętniej zajmuje, jakie role przybiera (czy jest liderem, pomysłodawcą, czy raczej outsiderem i preferuje pozostać na uboczu). Dostrzeż jego mocne strony, nie porównuj go z rówieśnikami, lecz szukaj jego wyjątkowości.
• dostarczaj wielu różnorodnych okazji do eksperymentowania, swobodnego poznawania świata. Zapewnij różnorodne przybory instrumenty, plastelinę, pędzle, modele, przedmioty codziennego użytku, materiały, łamigłówki, rebusy, krzyżówki), kontakt z dziećmi i dorosłymi, zabieraj je w różnorakie miejsca, angażuj w różnego rodzaju czynności.
• daj przyzwolenie na spontaniczną twórczość. Nie narzucaj pomysłów, rozwiązań, nie wskazuj dróg, które tobie wydają się dobre. Pozwól, aby spontanicznie i z naturalną ciekawością w bezpiecznych warunkach doświadczało siebie, otoczenia, odkrywało pasje.
ZDOLNOŚCI I TALENTY
Zdolności to inaczej predyspozycje do łatwego opanowywania pewnych umiejętności, zdobywania wiedzy, uczenia się
Do zdolności ogólnych zaliczamy:
• inteligencję,
• spostrzegawczość,
• wyobraźnię,
• zdolność do uczenia się,
• zręczność (sprawność ruchową).
Zdolności specjalne – kierunkowe to takie właściwości, które stwarzają możliwości uzyskania wybitnych osiągnięć w konkretnej dziedzinie.
Do zdolności specjalnych zaliczamy m.in.:
• zdolności matematyczne,
• językowe,
• plastyczne,
• muzyczne,
• techniczne,
• sportowe,
• interpersonalne i organizacyjne.
Talent
Talent to specyficzny kompleks cech indywidualnych, ujawniających się najczęściej już w okresie wczesnego dzieciństwa, prowadzący do mistrzostwa w określonej dziedzinie. Talent wiąże się najczęściej z wysokim poziomem zdolności specjalnej.
Aby określić, jakie zdolności ma dziecko zastanów się:
• które czynności wykonuje szybko, dokładnie i poprawnie?
• z jakich przedmiotów w szkole z łatwością i bez dużych nakładów pracy uzyskuje najlepsze oceny?
• w jakich dziedzinach zdobywa wyróżnienia i nagrody?
Ocena zdolności dziecka nie jest sprawą łatwą. Dlatego o zdolnościach dziecka porozmawiaj z nauczycielami.
TEMPERAMENT
Temperament to charakterystyczna dla danej osoby i uwarunkowana biologicznie siła oraz szybkość reagowania. Chodzi tu głównie o reagowanie emocjonalne, jednak temperament przejawia się nie tylko w emocjach, lecz także w innych procesach psychicznych, na przykład w spostrzeganiu i myśleniu. Jest to właściwość, którą ludzie bardzo się od siebie różnią. Z temperamentem się rodzimy, jest więc widoczny od wczesnego dzieciństwa i w bardzo niewielkim stopniu ulega zmianom w wyniku oddziaływania czynników zewnętrznych
Według najbardziej znanej typologii temperamentów wyróżnia się 4 typy
CHOLERYK to urodzony szef. Jest władczy, nie może usiedzieć w miejscu, musi działać. Jest porywczy, niewyrozumiały i niecierpliwy. Podporządkowuje sobie innych, łatwo się denerwuje. Mówi z siłą, dobitnie, dynamicznie. Powinien wybierać zawody związane z kierowaniem ludźmi, prowadzeniem zespołów i wywieraniem wpływu, m.in. praca: w reklamie, marketingu, budownictwie, sprzedaży, dziennikarstwie.
SANGWINIK jest wesoły, pogodny, towarzyski i gadatliwy. Mówi szybko, często się śmieje. Jest bardzo szczery i entuzjastyczny. Zalecane są zawody w których wymagana jest łatwość nawiązywania z kontaktu z ludźmi, budowaniem relacji, np.: aktor, nauczyciel, doradca personalny.
FLEGMATYK jest powolny, zrównoważony i elastyczny. Unika konfliktów. Nie spieszy się, obserwuje otoczenie. Niestety, odkłada sprawy na później i tworzy bałagan. Mówi powoli, delikatnie, łagodnie. Preferowane są zawody związane z wykonywaniem zadań rutynowych, powtarzalnych, z umiejętnością słuchania, m.in.: administrator, mediator, negocjator, dyplomata.
MELANCHOLIK jest uczuciowy, wrażliwy, dokładny i poważny. Jest nadmiernie wymagający i narzekający. Wskazane są zawody, w których ceni się dbałość o szczegóły, systematyczność oraz doskonałą organizację i zdolność analitycznego myślenia, m.in.: lekarz, księgowy, farmaceuta, bibliotekarz.
Zwykle typy te są mieszane, np.: sangwinik/choleryk, flegmatyk/sangwinik, sangwinik/ melancholik.
Jeśli chcesz poznać, jaki typ temperamentu ma twoje dziecko, obserwuj je i odpowiedz na pytania:
• Jak reaguje na zmiany i czy łatwo się do nich adaptuje?
• Ile ma energii i jak woli ją spożytkować?
• Czy jest kontaktowy, czy raczej nieśmiały?
• Czy często wybucha, czy ze spokojem przyjmuje to, że coś idzie nie po jego myśli?
• Czy potrafi się skupić na jednej czynności, czy wciąż szuka nowych wrażeń?
• Jak postrzega świat – czy dziecko jest ufne, czy raczej się go boi?
• Jak szybko się męczy, ile odpoczynku potrzebuje?
CECHY CHARAKTERU
Charakter to obok temperamentu istotny wymiar osobowości człowieka. Jest to cały wachlarz cech, które każdy posiada w mniejszym lub większym stopniu i to cech zarówno pozytywnych, takich jak np.: odpowiedzialność, prawdomówność, cierpliwość, pracowitość, jak i też negatywnych np.: złośliwość, lenistwo, niezdyscyplinowanie.
Jak poznawać charakter dziecka? Charakter poznajemy poprzez stałą obserwację stosunku dziecka do samego siebie, do innych ludzi, do pracy.
SYSTEM WARTOŚCI
System wartości wyznacza sposób naszego myślenia i działania. To życiowy kompas, coś co sprawia, że postępujemy właśnie w taki, a nie inny sposób. System wartości zbudowany jest hierarchicznie, a więc jedne wartości są ważniejsze od innych. Hierarchia ta nie jest stała i może z czasem ulegać zmianom. W procesie budowania systemu wartości młodego człowieka bardzo ważną rolę pełnią rodzice, którzy od dzieciństwa kształtują jego zasady
i wartości.
Dlatego przed podjęciem decyzji o wyborze zawodu i szkoły porozmawiaj
z dzieckiem, aby określić:
• Co jest dla niego najważniejsze?
• Jakimi zasadami kieruje się w życiu?
• Jakie wartości wyznaje?
• Z czego mógłby zrezygnować?
• Co ceni w szczególności?
STAN ZDROWIA
Stan zdrowia ma bardzo duże znaczenie przy wyborze zawodu. Niektóre zawody stawiają większe wymagania pod względem fizycznym w innych zaś kondycja fizyczna ma mniejsze znacznie, a ważne są zmysły (np. dobry wzrok, dobry słuch, odporność na warunki atmosferyczne (zawody budowlane), brak uczuleń (np. na sierść u lekarza weterynarii).
Poznanie stanu zdrowia dziecka wraz z poznaniem przeciwwskazań do wykonywania określonego zawodu pozwoli uniknąć niewłaściwych wyborów w tym zakresie. Dlatego należy uważnie obserwować dziecko, jego stan fizyczny i odpowiedzieć sobie na pytania:
• Czy moje dziecko wymaga stałej opieki lekarskiej?
• Czy ciężko chorowało?
• Czy ma problemy ze wzrokiem (np. nosi okulary), słuchem?
• Czy jest alergikiem?
• Czy ma wady postawy?
• Czy szybko się męczy?
Pamiętajmy o tym, że stan fizyczny, stopień sprawności, skłonność do chorób mogą być przeciwwskazaniem do wykonywania wybranego zawodu. Dlatego przed przyjęciem do technikum lub szkoły branżowej każdy uczeń jest zobowiązany przedstawić zaświadczenie o stanie zdrowia od lekarza medycyny pracy.
Jak wspierać swoje dziecko w planowaniu przyszłości zawodowej?
• Pomagaj w znajdowaniu zainteresowań i uzdolnień – obserwuj i podpowiadaj.
• Rozmawiaj z dzieckiem o jego pasjach.
• Pokaż, że też masz zainteresowania.
• Poświęć czas i cierpliwie odpowiadaj na pytania.
• Rozmawiaj z dzieckiem o zawodach, pracy wykonywanej przez ciebie i osoby z waszego otoczenia.
• Nie zniechęcaj dziecka, jeśli po raz kolejny chce spróbować nowej aktywności.
• Daj dziecku czas na odkrycie talentu – nawet jeśli nie interesuje się niczym konkretnym w tym momencie, nie przyspieszaj i nie rób nic na siłę.
• Ułatwiaj rozwijanie zainteresowań – jeżeli jest to możliwe zapisz dziecko na zajęcia pozalekcyjne, pomóż w zakupie niezbędnego sprzętu.
• Doceniaj osiągnięcia, nawet te bardzo małe.
• Bądź wsparciem w trudnych chwilach – dziecko ma prawo do błędów i niepowodzeń.
• Dopinguj dziecko w szczególnie ważnych dla niego momentach.
• Naucz wyciągania wniosków z porażek.
• Wspieraj dziecko w usamodzielnianiu się – dzięki temu zyska pewność siebie.
• Ucz odpowiednich relacji, norm i zasad społecznych.
• Nie krytykuj i nie oceniaj wyborów dziecka – spokojnie o nich porozmawiaj.
• Nie wybieraj zawodu i szkoły za dziecko – uszanuj jego decyzje i pozwól wziąć za nie odpowiedzialność.
• Porozmawiaj z dzieckiem o szkołach, w których chciałoby się uczyć – wspólnie poszukajcie informacji,
• Pokazuj, że wierzysz w dziecko – dzięki temu będzie odważniej stawiać czoła kolejnym wyzwaniom.
• Podążaj za potrzebami dziecka – nie realizuj swoich marzeń jego kosztem.
Co warto wiedzieć o zawodach?
Poszukiwanie wiadomości o zawodach jest kolejnym bardzo ważnym krokiem w podejmowaniu decyzji edukacyjnych i zawodowych. Dlatego wspieraj swoje dziecko w poznawaniu zawodów, którymi jest zainteresowane.
Zawód to zespół czynności wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału pracy, wykonywanych przez człowieka stale lub z niewielkimi zmianami
i wymagających odpowiednich kwalifikacji, zdobytych w wyniku kształcenia lub praktyki. Na rynku istnieje ogromna liczba zawodów, które wymagają różnej wiedzy, umiejętności i predyspozycji zawodowych.
W świecie zawodów można wyróżnić:
• zawody związane z danymi – przedmiotem pracy są informacje, słowa, cyfry, litery oraz myśli. Ludzie pracujący w tych zawodach wykonują takie czynności, jak: zbieranie, zestawianie i analizowanie informacji, obliczanie, dokonywanie kalkulacji, sporządzanie sprawozdań, dokonywanie ocen, podejmowanie decyzji. Typowe zawody to np.: urzędnik, ekonomista, bibliotekarz, pracownik bankowy, dyrektor ds. finansowych.
• zawody związane z ludźmi – praca polega na kontaktach z ludźmi. W zawodach tych pracownicy wykonują takie czynności, jak: doradzanie, negocjowanie, uczenie, pomaganie, opiekowanie się, kierowanie i nadzorowanie, przekonywanie, sprzedawanie, udzielanie informacji.
Zawody związane z ludźmi to np.: lekarz, pielęgniarka, doradca zawodowy, pośrednik pracy, nauczyciel, psycholog, handlowiec, akwizytor, negocjator.
• zawody związane z rzeczami – przedmiotem pracy są głównie materiały, surowce, urządzenia, narzędzia, produkty. Pracownicy wykonują takie czynności, jak: obsługiwanie maszyn i urządzeń, kierowanie i prowadzenie pojazdów, posługiwanie się narzędziami, przesyłanie, podawanie, odbieranie towarów, urządzeń i maszyn.
Zawody związane z rzeczami to np.: technik mechatronik, technik telekomunikacji, inżynier elektryk, kierowca autobusu, pilot samolotowy, technik ortopeda, zegarmistrz, złotnik-jubiler, ślusarz. Każdy z nas ma predyspozycje do wykonywania określonych zawodów. Jeśli więc dziecko jest zainteresowane jakimś konkretnym zawodem, to dobrze, aby dowiedziało się
o nim jak najwięcej.
Najważniejsze informacje o zawodach, jakie warto zdobyć:
• Jakie czynności wykonuje się w danym zawodzie?
• Jakie są wymagania (wykształcenie + stan zdrowia) wobec osób zainteresowanych określonym zawodem?
• Jakie są przeciwwskazania do wykonywania zawodu?
• Jakie są możliwości doskonalenia zawodowego?
• Jakie są szanse na znalezienie pracy?
• Gdzie można kształcić się w zawodzie?
Gdzie poszukiwać informacji o zawodach?
Dziecko poznaje zawody już od najmłodszych lat. Najpierw styka się z zawodami swoich rodziców oraz najbliższego otoczenia, później w szkole poznaje kolejne profesje.
Źródłami informacji są także przekazy ustne, książki, czasopisma, audycje radiowe i telewizyjne, filmy i wycieczki oraz strony internetowe, np.:
Co warto wiedzieć o szkołach?
Kiedy młody człowiek zakończy już wstępny etap zbierania informacji o sobie
i dokona rozeznania w interesujących go zawodach, wtedy powinien zapoznać się z ofertą szkół i dopasować swój wybór do istniejącej oferty edukacyjnej. Oferta szkół jest bogata i różnorodna. Warto ją poznawać wspólnie z dzieckiem, np. podczas dni otwartych czy targów edukacyjnych.
SCHEMAT KSZTAŁCENIA W POLSCE
Po zakończeniu szkoły podstawowej Twoje dziecko może wybrać: szkołę branżową I stopnia, technikum, liceum ogólnokształcące
Szkoła branżowa I stopnia:
• nauka trwa 3 lata;
• w trakcie nauki uczeń zdaje jeden egzamin zawodowy; w danym zawodzie. Przystąpienie do egzaminów zawodowych jest obowiązkowe. Po zdanym egzaminie uczeń otrzymuje świadectwo potwierdzające kwalifikację zawodową. Gdy uczeń zda egzamin i ukończy szkołę, otrzyma świadectwo ukończenia szkoły i dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe;
• po ukończeniu branżowej szkoły I stopnia istnieje możliwość dalszego kształcenia w dwuletniej szkole branżowej II stopnia lub w liceum dla dorosłych. W szkole branżowej II stopnia musi być zachowana tzw. spójność kwalifikacji, co oznacza, że nie można uczyć się w zawodzie, który nie ma kwalifikacji wspólnej ze szkołą branżową I stopnia.
Technikum:
• nauka trwa 5 lat;
• w trakcie nauki uczeń zdaje dwa egzaminy zawodowe. Po każdym zdanym egzaminie uczeń otrzymuje świadectwo kwalifikacyjne. Gdy uczeń zda wszystkie egzaminy i ukończy szkołę, otrzyma świadectwo ukończenia szkoły
i dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe. Dyplom można odebrać z suplementem Europass, prezentującym umiejętności zawodowe i kompetencje w sposób uznawany na terenie Unii Europejskiej;
• po zdaniu egzaminu maturalnego uczeń otrzyma świadectwo dojrzałości, które uprawnia go do kontynuowania nauki w szkole wyższej.
Liceum Ogólnokształcące:
• nauka trwa 4 lata;
• w liceum ogólnokształcącym uczeń ma obowiązek wyboru od dwóch do trzech przedmiotów spośród proponowanych przez szkołę, ujętych w podstawie programowej w zakresie rozszerzonym;
• po ukończeniu szkoły i zdaniu egzaminu maturalnego uczeń otrzymuje świadectwo dojrzałości, które uprawnia go do kontynuowania nauki w szkole wyższej
Po ukończeniu liceum ogólnokształcącego lub technikum i zdanej maturze Twoje dziecko może wybrać następujące rodzaje studiów:
• studia pierwszego stopnia, które pozwalają uzyskać wykształcenie wyższe zawodowe. Absolwent po ich ukończeniu uzyskuje tytuł zawodowy licencjata lub inżyniera;
• uzupełniające studia magisterskie, trwające na ogół 2 lata. Po ich ukończeniu absolwent uzyskuje tytuł zawodowy magistra (kierunek tych studiów może być inny od kierunku studiów pierwszego stopnia);
• jednolite studia magisterskie, które trwają 5–6 lat. Po ich ukończeniu absolwent uzyskuje tytuł zawodowy magistra, magistra. Informacje
o kierunkach studiów w Polsce i za granicą można znaleźć bezpośrednio na stronach internetowych szkół wyższych oraz na stronach, np.:
http://www.informatormaturzysty.pl/
Bez świadectwa maturalnego można kontynuować naukę:
• w szkołach policealnych,
• na kwalifikacyjnych kursach zawodowych.
* Kwalifikacyjny kurs zawodowy to pozaszkolna forma kształcenia ustawicznego skierowana do osób, które ukończyły 18 rok życia.
Bibliografia
1. Paszkowska-Rogacz A., Jak pomóc dziecku w podejmowaniu decyzji dotyczących kariery zawodowej. Poradnik dla rodziców, FAMICO 2015
2. Knapińska A., Kim będzie moje dziecko?, Wojewódzki Urząd Pracy w Łodzi, Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej Oddział w Skierniewicach, Skierniewice 2019
3. Grochmalski J., Rodzic pierwszym doradcą zawodowym swojego dziecka?, Wojewódzki Urząd Pracy w Łodzi, Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej